Urmeneta anaiak: "Ilusioa behar da, buruan duzun hori erokeria hutsa izan arren"
Elkar aldentzen dituena baino indartsuagoa da batzen dituena. Irudigintza baitute biek ogibide. Kukuxumusu marrazki fabrikako Ideien Departamentuko burua da Mikel. Asiskok ere kolaboratzen du markarekin, baina gehiago hurbiltzen da, adibidez, komikigintzarantz. Urmeneta anaiak dira.
Hozta (Nafarroa Beherea) aukeratu du Asiskok bizileku; larreak, zintzarri hotsak eta harmonia. Mikelek nahiago du New Yorkeko Manhattan auzoko erritmo frenetikoa, etxe orratzak eta argiak. Bi mundu, biak zilegi, teknologia berrien sokak konektaturik. Gurasoek "tipo legal eta ondraduak" izan zitezen hazi eta hezi zituztela diote, eta desberdintasun hutsalak alboratuta, antzeko jarrera eta jokabideak azaleratzen dituztela sakonetik. Nik neuk egiaztatu ahal izan dut hori. Gainera, biak dira kalimotxo zale amorratuak, eta hori, dudarik ez egin, ez da nolanahiko kointzidentzia! Prezio-mozkor harremanagatik merezi duela dio Asiskok, eta hegazkinetan ere ardoa eta freskagarria eskatzen dituela aitortu digu Mikelek, nahasketa egiteko. Tira, umore eta ironia txute bat gorputzarentzat.
Putakeria egin dizuet igande batez etxean geratzera behartuta. Kazetari malapartatu honengatik ez balitz, zertan ibiliko zinatekete une honetan?
Mikel: Izugarrizko eguraldi txarra dugu gaur New Yorken eta, beraz, berdin-berdin etxean geratuko nintzateke lanean. Bestela, igandeak politak izaten dira hemen, batez ere ez delako nabaritzen igandea denik. Egun normalak izaten dira, dena zabalik egoten da asko gustatzen zait hemen dugun egun nahastea; asteak ez dira Europan bezain errutinazkoak.
Asisko: Ni bizi naizen herri txikian ere antzeko zerbait gertatzen da. Hemen ere ez da alde handirik aste eta festa artean... igandetan, astelehenetan... ez baitago zerbitzu publikorik, ez dendarik, ez ezer. Iruñean igandetan hiria hilik sentitzea eta astelehenetan, ordea, inurri guztiak lanera doazela ikustea estugarria egiten zitzaidan. Eguraldi zoragarria dugu gaur hemen, eta hurbileko azoka antolatu dugu Izuran. Ni karikaturak egiten aritu naiz eta atera berri dugun komikia saltzen. Zuregatik ez balitz, han egon beharko nuke oraindik jasotzen. Beraz, eskerrik asko! barrez.
Uste baino antzekoagoak dira erantzunak. Ea. Asiskok zera dio bere buruaz: kleptomano hutsa dela, mikrozefalikoa, bisexuala eta izugarri lasaigarria zaiola masturbatzea azken hau orain urte batzuk eginiko elkarrizketan aitortu zigun . Zer diozu, Mikel?
M.: Orduan ere kanpaia jotzen ibiliko zen manta azpian, seguru! barrez. Iruditzen zait isolatuegi dagoela, zentzu guztietan. Erabat errespetagarria den bizimodua aukeratu du, baina ez lioke kalterik egingo mundura apur bat irekitzeak.
A.: Ni oso integraturik nago munduan! Zu baino gehiago! Nik Manhattanez badakit, zuk ez Izuraz...
Mikeli buruz irakurri dut marraztu eta parranda besterik egiten ez duen alper ipurterrea dela, sushi zale amorratua dela eta bera gogoko ez dutenak atsegin dituela. Ados zaude, Asisko?
A.: Bai, sushiaren kontu horretan ados nago eta konpartitzen dut gainera. Alper ipurterrearena ere egia da eta konpartitzea gustatuko litzaidake, baina ez naiz beti heltzen. Eta komentatu duzun azkena ere erreala da, praktikatzen du.
Iruñean jaio arren, biek jo duzue urrutira. Zuk, Asisko, zer bilatzen zenuen Hoztan eta zer aurkitu duzu?
A.: Hasteko, argi gera dadila ni ez naizela isolatuta bizi! Gaur eguna Izuran pasatu dugula kontatu dizut. Ba, garai batean, Europatik Konpostelaranzko hiru bide garrantzitsuenen topalekua zen Izura...
M.: Harira! Isolatuta zaude eta gehiegi luzatzen zara! Hoztan zer bilatzen zenuen galdetu dizu!
A.: Hiri handietan jendea askoz bakartuago dago
M.: Zeren bila ?!
A.: Txikitatik bilatu izan dut gertutasuna eta harmonia naturarekin. Hiria gizatasuna galdua duen espazioa da, autoz itoa. Bestalde, benetako pribilegioa iruditzen zait giltzen eta sarrailen tiraniatik at bizi ahal izatea. Autoa plazan utzi eta etxea zabal-zabalik edukitzea.
Frantziar Gobernuak askoz hobeto zaintzen ditu artistak. Agian horregatik ere aldatu zinen Nafarroa Garaitik Nafarroa Beherera?
A.: Hemengo maneraz esanda, futitu egiten naiz Frantziar Gobernuaz. Ni ez naiz Euskal Herritik atera, ez eta Nafarroatik ere. Etxean naiz hemen, eskualde dinamikoan; gaztetxekoak euskaldunak dira, alkateak traktorea uzten digu (hori ez duzu Manhattanen!); iturgina, hargina eta elektrikaria zuberotarrak ditugu, lehen auzoekin xuka mintzo gitxu. Amaiurko gazteluan hiru hoztar ari izan ziren amaiera arte atxikitzen; bat emakumezkoa zen. Frantziar Gobernua? Zer da hori?
New Yorken librea zarela diozu, Mikel; han bat gehiago zarelako eta errealitatearen gaineko ikuspegi askoz objektiboagoa omen duzulako.
M.: A ze gauzak esaten ditudan! barrez. Oporretan etorri nintzen lehenengo aldiz hona eta, egia esan, lehen begi kolpean maitemindu nintzen. Metro geltokitik irten nintzen une beretik sentitu nuen nire burua bideojoko baten protagonista. Jendea oso atsegina da eta berehala sentiarazi ninduten zeharo integratuta. Lehenengo aste hartan Iruñean 20 urtetan ikasi ez nuena ikasi nuen, eta hasieratik jakin nuen diru apur bat bildu bezain pronto itzuliko nintzela. Hemen egun guztiak dira ezberdinak, aberasgarriak. Horregatik jarraitzen dut maiteminduta. Zeharo leiala natzaio, beste ezeri ez bezala! barrez.
Pentsatzen dut ez duzuela hutsik egingo urtero San Ferminekin duzuen hitzorduarekin
M.: Ba, oso oker zaude barrez. Nik behintzat, ia ia, harreman profesionala dut jaiarekin. Egia da ikaragarri gustatzen zaidala San Fermin giroa eta parranda, baina gehiago lotzen naute Kukuxumusurekin antolatzen ditugun ekimenek. Ez dakit konpromiso horrengatik ez balitz urtero eta egunero hurbilduko ote nintzatekeen Iruñera. Zahartzen ari gara eta gibelak protestatzen hasiak dira!
A.: Nolabait, txikitatik oso errotuta dugun zerbait da, eta oso sentsazio bizia da. Joan gabe egon naiteke arazorik gabe, baina egia da aitzakia tontoenak bilatu ohi ditudala hurbiltzeko. Inoiz gertatu izan zait uztailaren 4an, 5ean han egotea, eta justu 6an goizeko 11etan alde egin eta txupinazoa irratian entzutea. Orduan zer edo zer mugitzen da barruan, baina liberazioa ere sentitu izan dut.
M.: Hala ere, Asisko, zuk zenbatetan huts egin duzu? Nik 78an, eta 88an Australian nintzelako. Bestela, urtero eta egunero konplitu dut.
A.: Bai, 1978an amak zer edo zer usaindu zuen eta bahitu egin gintuen. Bestela, esango nuke egun bakar baterako bada ere urtero agertu naizela, nahiz eta plana ez den beti parranda izaten.
Aizu, Mikel, denak zuri-gorriz doazenean zuk kamiseta beltza janztea zer da: asaldatzea, probokazioa
?
M.: Beltzak estilizatzen omen du! barrez. Askotan leporatzen didate ez ditudala tradizioak gordetzen, baina gutxik dakite belaunaldi zaharrak beltzez janzten zirela. Estetikoki oso polita izango da eta nahi duzun guztia baina zuri-gorriarena nahiko kontu berria da, gure aitak sustatu zuen alkate izan zenean. Gainera, ez zait gustatzen inora uniformatuta joatea. Zapia janzten dugu integratzeko, baina gainerakoan nork jantz dezala nahi duena, are gehiago sanfeminetan. Jai ero eta askeak dira!
Eta, zezenketen alde ala kontra?
M.: Ume nintzenetik joan izan naiz aitarekin zezenetara, nahiz eta gero bera ez zen gai etxean euli bat ere akabatzeko. Nolabait txikitatik edan dudan zerbait da, berak ere edan zuen bezala. Zentzu askotan anakronikoa dela pentsa dezaket, baina asko erakartzen nau, eta asko gustatzen zaizkit zezenak.
A.: Niri ere zezenak gustatzen zaizkit, animaliak. Baina zezenketen aurka nago erabat. Ez dakit, ez daukat argumentu objektiborik, erraietatik ateratzen zait kontra egotea.
M.: Bai, bai, baina uso galantak jaten dituzu!
A.: Noski. Baina ez ditut torturatzen eta lumaz luma akabatzen! Sarean erorita harri baten kontra kolpea eman eta kitto.
M.: Animaliak dituzu gatibu. Zakurrak barrez.
A.: Baina ez dizkiot dardoak sartzen egunero!
M.: Ez diezu askatasunean bizitzen uzten, beren medio naturalean. Azken batean, gizakion kapritxo absurdoa da animalia hauek hezi eta gure egitea.
A.: Bai, baliteke. Baina ez zait burutik pasatzen sufriaraztea, eta ez nuke onartuko inork hori egitea bere zakurrari, katuari edo hamsterrari.
[Hain justu Iruñean du kuartel jenerala Kukuxumusu marrazki fabrikak. Lehen ideia 1989 inguruan sortu zen, Mikelek Txomin Domingez Bidaurretarekin batera eginiko bidaia batetik. Zehazki, Australian piztu zitzaien bonbilla].
Zergatik Australian?
M.: Ordurako souvenirrak zoragarriak zirelako han. Hainbat artista zebiltzan, Ken Done izeneko tipo bat gidari zutela, gauza izugarri artistikoak egiten, alaiak, oso eboluzionatuak, oso politak. Bertako animalien irudiak baliatzen zituzten, aborijenen marrazkiak gu, behintzat, ez geunden ohituta halakorik ikustera eta gure buruari galdetu genion nola ote zen posible hemen, sanferminak hain jai ezagun eta internazionalak izanik, horrelako kamiseta kutreekin jarraitzea. Zergatik ez zer edo zer dibertigarriagoa egin eta gure herriaren irudia indartu modu sortzaileagoan?
Oroigarri hutsak baino zerbait gehiago.
M.: Kamiseta dibertigarri batzuk atera genituen sanferminetarako eta, bide batez edo aldi berean, euskal marka bat sortu genuen Euskal Herriko hainbat kultur adierazle modu positiboan ezagutzera emango zituena. Australian bezala, guk ere moda eta kultura uztartu nahi genituen hemen.
Hasierako berritasun faktorea gaindituta, gaur egun, zein da marrazki hauek duten arrakastaren sekretua? Inoiz aipatu izan duzue guztiari barre egitea dela gakoa.
A.: Dudarik gabe, bada honetan oso agerikoa den aspektu bat: Sanferminetara edo Guggenheimera datozten turista japoniarrek ez ezik, hemengo jendeak ere erosten ditu Kukuxumusu produktuak eta kamisetak; prentsaurreko batean soinean eramateko edo bertsotarako, adibidez. Asmatu dugunaren seinale. Mikelek zioen bezala, umore dosi handia dago marrazki hauetan, eta agian beste osagai garrantzitsua modernitatea izango da. Artetik ere badu zer edo zer. Ni ez naiz oso museo zalea, baina asko gustatzen zait kaleetan artea soinean daraman jendea ikustea. Kamiseta bat museo ibiltari eta irekia izan daiteke. Lehenengo kolekzio haietan bezala, dantzariak, herri kirolak eta abar hartzen ditugunean ardatz, gure buruari begiratzen diogu ispiluan eta munduari transmititzen diogu nor garen gu. Ez gaude isolatuta, Mikel! barrez.
Umorea hain garrantzitsua bada, ez dakit ba lan elkarrizketak ohiko moldekoak izango diren
M.: Lehenengo kolekzio hartan Asiskok eta biok egin genituen marrazkiak. Ordutik, berak freelance moduan jarraitu du, eta nik, orain dela bost urte arte, marrazkien %90 egin izan ditut. Gaur egun, ordea, Kukuxumusuren filosofia oso ondo ulertu duen marrazkilari plantilla finkoa daukagu; guztira zortzi bat izango gara, baina egia da ni gehiago nagoela beste kontu batzuetarako marrazteko baino. Honekin esan nahi dut orain gutxi arte enpresa hau ia-ia familia- edo lagun-enpresa izan dela; ez dakit noren ezaguna kontratatzen genuen langabezian zegoelako eta antzeko gauzak. Baina azken sei urte hauetan gehiago profesionalizatu behar izan dugu eta, ondorioz, lan elkarrizketak ere ohikoagoak dira orain. Lehen ez, ordukoak ez ziren elkarrizketak ere! "Kendu mozkorra eta hator bihar lanera!" barrez. Dibertigarriagoa zen. Baina gauzek, handitzen diren heinean, hastapeneko freskotasuna galtzen dute.
Ze ezaugarri bildu beharko lituzke Kukuxumusun diseinatzera sartu nahi duen gazte batek?
M.: Ba, momentu honetan oso konplikatua dago kontua, baina, finean, bete beharreko ezaugarri bakarra nahiko kontraesankorra da. Sormen handikoa beharko luke izan, baina, era berean, sormen hori Kukuxumusu unibertsora egokitzen jakin beharko luke. Ilusio handiz etorri beharko luke, noski, baina jakinda dagoeneko sortuta dagoen zerbaiten gainean sortu beharko lukeela. Zentzu horretan, niri, egia esan, honen parte ez banintz, ez litzaidake gustatuko Kukuxumusun lan egitea. Hemen marrazkilari guztiak ari dira, etengabe, dagoeneko existitzen diren pertsonaiak imitatzen eta dagoeneko existitzen den mundu batean eszena berriak asmatzen.
A.: Grafikoki irizpide finko batzuk jarraitu behar dituzu, Walt Disneyrentzat lan egingo bazenu bezala; ezin dizkiozu Mickey Mouseri belarriak puntan marraztu, ezta? Baina bada, baita ere, jarraitu beharreko filosofia edo umore jakin bat: transgresorea eta ez beti esplizitua. Guk ez ditugu zakiltzarrak marrazten, adibidez. Nolabait, gauza berak komunikatzen saiatzen gara baina modu finagoan edo sotilagoan.
Eta, bere marka sortzeko abenturan murgildu nahi duenak zer behar du?
A.: Gaur egun, egoera den bezalakoa izanik aspektu guztietan, norberarengan sinestea ezinbestekoa da, dudarik gabe. Nik neuk ez dut miraririk ezagutu bizitzan. Sekretu bakarra dago: zerbait sinesten baduzu, horretan aurrera egingo duzu, ilusioa jarriko duzu, ordu asko sartuko dituzu, antzekotan dagoen jendea ezagutuko duzu, urratsak egiten jarraituko duzu. Oraingo gazteek, gure belaunaldiarekin alderatuta, askoz ere zailagoa dutela iruditzen zait. Zoragarria da gauza berriak sortzen jarraitzea, baina nahiko itsusi dago kontua.
M.: Bai, ilusioa edukitzea da garrantzitsuena, nahiz eta buruan duzun hori erokeria hutsa izan. Konstantea izan behar duzu erokeria horretan, eta tresna zentzudunagoak baliatzen asmatu erokeria hori egi interesgarri bihurtzeko. Era berean, komeni da erokeriak berak edo ideiak markatzen dizun erritmoa errespetatzea, eta gauzak azkarregi egin nahi ez izatea. Baina, aukerei dagokionez, ez dut Asiskok esan duena konpartitzen. Nire ustez, gazte jendeak orain beste inoiz baino tresna interesgarriagoak ditu bere negozioak eta abenturak abiatzeko. Teknologia berriei esker, etxe zulotik, Asiskoren isolamendutik adibidez barrez edo munduko edozein bazterretatik sortu eta merkaturatu dezakezu ideia on bat. Egoera zaila izan arren, teknologia berriei esker, beste dena errazagoa da orain.
A.: Bai, tresna gisa, dudarik gabe, eraginkorragoak dira. Baina hori guztia gauzatzea, banketxean kreditu bat eskatzea adibidez, aise gaitzagoa da orain.
Itxuraz zailak, baita ere, Kukuxumusuren lorpenetako asko. Nola konbentzitu Eduard Punset edo Dalai Lama bera azken finean marka komertzial hutsa den zerbaitekin kolaboratzeko?
M.: Lehenengo pausoa eskaintzea da. Beti pentsatu izan dut ez dagoela ezer ezinezkoa, planteatzen duzun horrek gutxieneko logika badu behintzat. Horregatik, posiblea da marka batekin kolaboratzeak ilusioa egitea pertsona bati, baldin eta kolaborazio hori bi aldeentzat onuragarri modura aurkezten baduzu. Adibidez, Punseten eta Dalai Lamaren kontu hauetan, irabazia irudi mailakoa da guretzat, baina kamiseten salmentarekin lortutako diru guztia euren proiektuetara bideratzen dugu.
Kukuxumusu marka bat dela diozue, baina ez negozioa. Beste norbaiten esku egon izan balitz, megaenpresa bat litzatekeela hasieratik, baina zuek ez duzuela halakorik nahi. Dena dela, 90 herrialde baino gehiagotan presentzia edukitzea eta urtean 2 milioi kamiseta merkaturatzea ez al da mega?
M.: Nik erantzungo dut, hitz horiek nireak direlako. Ez da negozioa ez denik, baina benetako balioa marka sortzea lortu izana da, hori baita zailena. Estilo bat sortu dugu, filosofia bat, eta nahiko kutreak ziren esparru batzuk irauli ditugu. Agian horregatik, jendeak Kukuxumusu benetan dena baino zer edo zer handiago gisa irudikatzen du. Baina, lagun girotik sortutako zerbait da eta, benetan, ez gara batere serioak izan orain dela oso gutxi arte. Gertatzen dena da, nolabait, bete-betean asmatu genuela eta, lan handia egin badugu ere, hein batean gauzak eginik etorri zaizkigula. Hori bai, zalantzarik ez izan: sorreratik ohiko gerente bat izan bagenu, askoz ere handiagoak ginateke orain. Gutako inork ez du bokazio enpresarial argirik, ia inertziaz handituz goaz, zapaldu ez gaitzaten. Nahi izanik ere, garaiotan zaila da txiki mantentzea.
Iruñeko Udalari izugarrizko gola sartu zenioten sanfermin.com domeinua erregistratuta, adibidez.
A.: Mikelek beti eduki du intuizio handia. New Yorketik eta Australiatik Internet zer zen azalduz itzuli zitzaigun, sanfermin.com erregistratu behar genuela esanez. Guk hemen ez genuen kasik ulertzen zertaz ari zen, eta orduan Iruñean bizi nintzen e, ez nengoen isolatuta! Ordutik Udala eta Diputazioa saiatu dira domeinua erosten, baina Kukuxumusuri ez zaio sekula interesatu. Denborari aurrea hartu izanagatik irabazitako pribilegioa da.
M.: Ez genuen intentzio txarrarekin egin. Zenbat eta egitura handiagoa izan, 'mamutagoa' zara, motelagoa. Aldiz, txikia zarenean, askoz ere bizkorrago mugitzen zara eta etorkizun-sen handiagoa duzu. Garai hartan gu hiperaktiboak ginen, ez genuen apenas negozio egiturarik eta San Fermin zen mundura zabaltzeko genuen aurkezpen txartela. Udala, aldiz, ez dakit zertan pentsatzen ibiliko zen, baina webguneetan behintzat ez. Motel ibili ziren.
Eta zuek bizkor, beste askotan bezala. Nik beti pentsatu izan dut Kukuxumusuko jabeek kristoren dirutza izan behar dutela.
M.: Asisko ez da jabea, freelance dabil. Ni bai, baina ez dakit zer den dirutzea, hori oso erlatiboa baita, beti egongo da zu baino aberatsagorik eta pobreagorik; Forbes zerrendan ageri direnen kasuan izan ezik! Orain dela oso gutxi arte, irabazitako ia diru guztia denda berriak irekitzeko eta proiektu berriak martxan jartzeko inbertitu dugu. Dena dela, guretzat poltsak egiten dituen enpresak, adibidez, guk baino 10 aldiz gehiago fakturatzen du. Baina giza-burmuinak irudiak gordetzen ditu, eta Kukuxumusu ikusiko du leku guztietan, ez ordea grapak egin dituen enpresa edo Euskal Herriko marka guztientzat kamisetak egiten dituen etxea. Nolanahi ere, oso ondo joan zait bizitzan. Ez zait dirua pilatzea gustatzen eta daukadan guztia xahutzen dut baina bai, ondo joan zait eta pozik nago, lana egin dudalako.
Honek guztiak artetik asko duela diozue. Baina, nola egiten dio aurre artistak orri zuriari?
A.: Publikatzeko ez bada, unean-uneko sentimenduak eskurantz kanalizatu eta gauzak sortuz noa. Telefonoz ari naizela, adibidez, beti eduki behar dut orri bat eta boligrafoa, edo pareta puska bat eta ikatza, bestela ezin dut egon
Zer ari zara marrazten oraintxe bertan?
A.: Ahate antzeko zerbait egiten ari naiz, baina mutatzen ari da, biboteak marraztu dizkiot eta gehiago dirudi langostino antzeko zerbait esandakoa, ez da argitaragarria barrez. Baina publikatuko den zerbait bada, eta badakit nahiko erantzun eskuindarra dela: lana. Musak, etorriko bada, lanean harrapa nazala. Egia da, zenbaitetan, bezero jakin batentzat lan jakin bat egiteak antsietatea sor diezaiokeela marrazkilariari, azken batean gai izan behar duzulako zure eskua berak nahi duen horretara bideratzeko. Baina, bestela, lana eta kitto.
Urmenetarren neuronek nola funtzionatzen duten ikusi nahi dut. Adibidez: otsailaren 6a, Ablazioaren Aurkako Nazioarteko Eguna. Nondik joko zenukete gaia jorratzeko?
M.: Etorri zaidan lehenengoa tximino pare bat da, elkarri mazo kolpeka zer edo zer oso anakronikoa eta basatia. Marrazkiak gizakia bere antzinatasunean kokatu beharko luke eta nolabait islatu zer nolako astakeriaz ari garen.
A.: Guraizeekin loturiko zerbait datorkit niri. Artaziak antropomorfoak dira; bi hankak eta goiko begiak. Guraizeak
M.: odola dariela.
A.: Bai. Zer edo zer lazgarria. Emakume gorputz baten errepresentazioa eta odola.
Egitea gustatuko litzaizuekeen lan bat?
A.: Urmeneta anaioi beti gustatu izan zaizkigu historiaurrearekin eta eboluzioarekin zerikusia duten kontuak. Nondik gatozen, ze harreman dugun gainontzeko izaki bizidunekin, norantz goazen asko gustatuko litzaidake edozein aurkikuntza zientifikorekin loturiko zerbait egitea.
M.: Bai, konpartitzen dut. Etorkizunerantz edo gerta daitekeenerantz bideratutako enkarguek bereziki ilusionatzen naute, Punsetekin edo Perez Tupiña dibulgatzaile zientifikoarentzat egin duguna adibidez.
Eta inoiz egin al diozue uko eskaeraren bati?
M.: Ez, normalean ez zait gertatzen. Egia da batzuetan estuasunean ikusi dudala nire burua ez dakit nongo mojatxoak zer edo zer erlijiosoa egiteko eskatu didalako, adibidez. Agian ez dut bere fedea konpartituko, baina horren gainetik pertsona dago, eta ez naiz deseroso sentituko. Pentsa, entzierroa ezagutzera emateko logotipoak egiten ditut; baina PETA People for the Ethical Treatment of Animals asoziazio estatubatuarrarentzat ere bai. Kausa zilegi bada eta marrazkiari bidezko erabilera emango bazaio, isil daitezela denak. Gerra argazkilari batek ez du zertan gerra zalea izan behar. Nik begi aurrean dudana irudikatzen dut, Kukuxumusuren prismatik.
A.: Nik, printzipioz, eskatzen didaten lan horrek testua badu baina ez badoa euskaraz (ere), ez dut egiten. Euskal Herrian publikatzeko bada, behintzat, ez. Kasu horietan, askotan, neure burua eskaintzen dut itzulpena egiteko, eta gehienetan bezeroek onartu egiten dute. Daukagun legeak ez gaitu behar bezainbeste babesten, eta halako ardurak hartu behar izaten ditugu.
M.: Eta zezenketetarako kartela eskatuko balizute, ele bietan?
A.: Uste dut egingo nukeela. Nire mezua igorriko nuke, subliminalki barrez baina bai.
Uste dut inoiz bizi izan duzuela halakorik: nola kudeatzen du artista batek zentsura?
M.: Niri bai, artistagoa nintzenean barrez, erakusketa eta koadro pila bat zentsuratu zizkidaten, eta nik beti jokatu nuen nahiko modu heavyan: "Katalogoan dagoen koadro hau ez baduzu nahi, ez dago erakusketarik".
A.: Argi dago publikatzeko den lan batekin ari zarenean askoz ere buelta gehiago eman behar dizkiozula zera horri. Adibidez, jendartea irudikatu behar badut, leihotik begira jarri eta ikusiko dut gizonak ez ezik emakumeak ere badirela kalean. Eta denak ez gara zuriak, beraz, agian Hegoaldeko herriren batetik datorren bat ere sartuko dut esan nahi dut, askotan, zentsura kanpotik jaso ordez, gu geu garela lan hori bideratzen dugunak, naturaltasuna galtzeraino zenbaitzutan.
M.: Tira, gutako edozeinek larunbat gau batez tabernan esaten duguna grabatuko balute, deportatu egingo gintuzkete! barrez. Marrazten dugunean, gauza bera: egoeraren arabera aukeratzen dugu zer kontatu eta zer ez. Batzutan zuzenketak egiten dituzu inor ez haserretzeko, baina zerbait aldarrikatu nahi baduzu, aurrera segituko duzu
A.: eta kitto. Lagun batek karikatura bat egiteko eskatzen didanean, lasaitasun osoz eta pozez hartzen dut, badakidalako ez dudala bridarik edo frenorik jarri behar. Horrelakoetan, konfiantza osoz husten naiz.
M.: Baina bestea ez da autozentsura. Aukeraketa egitea da.
A.: Automesura, orduan.
Komikigintzan, animazioan eta ilustrazioan ere ibili izan zara, Asisko. Zer moduzkoa da irudiaren eta testuaren arteko harremana euskal kultur ekoizpenean?
A.: Ez daukat honen inguruko teoria artikulaturik, baina euskarriaren eta medioaren araberakoa da. Hori bai, niretzat aldarrikapen historikoa da helduei zuzenduriko liburuak ere irudiz hornitzea. Herrialde anglosaxoietan egiten dute, eta zoragarria da. Zergatik ukatzen digute plazer hau guri? Bestalde, gazteei edo haurrei zuzenduriko liburuetan parte hartzen duten marrazkilariek ez dute irabazien ehuneko proportzionala kobratzen idazleekin alderatuta; marrazkilari pare batek bakarrik lortu dute estatus hori. Ez da bidezkoa. Komikigintzan eta animazioan bai, orekatuago dago kontu hau.
Orain arte komentatutako guztiaz gain, zuk, Asisko, euskararen alde ere egiten duzu lan eta, bereziki, euskara informala sustatzearen alde. Zergatik da garrantzitsua?
A.: Nola esan. Gure hizkuntza, maila akademikoan, nahiko normalizatua dago euskara batuari esker eta abar. Badaukagu Euskal Herri osorako hizkuntza bateratua. Baina maila informalean dena egiteke dago. Orain atera berri dugun komikian Okatxu hegal egiten, adibidez, artzainen arteko hizkera ez formala erabili dugu; ezin genuen hizkuntza super eruditua baliatu, ez litzateke sinesgarria. Taberna edo gaztetxe giroan ere ez dituzu, ba, bi euskaltzain paratuko! Honek betidanik sortu dizkit izugarrizko zalantzak: "Ulertuko da? Erreala da?" Nire betiko borroka da, ez garela latinki baten dialekto, baina hizkuntza osoa, baita 'beheko' sparruetan ere.
Familia beretik zatozte, etxe beretik. Baina bat euskaltzale militantea da eta besteak, ordea, ez daki euskaraz.
A.: Akusatuak hitza hartu baino lehenago barrez, zerbait esan nahi dut bere alde. Ni euskaldun berria naiz, bere garaian ezagutzaren muga gurutzatu nuen eta hemen nago. Beste askok, motibazioa izan arren, ez dute sekula ezagutza mailara heltzea lortzen. Euskal Herriko erdaldunek, gutxienez, aldeko jarrera balute, ni pozik. Mikelek, lortu ez zuen arren, behintzat saiakera egin zuen; lotan zegoela ikasten zuen barrez Baina, tira, Kukuxumusuko botere guneetatik bere esku dagoen guztia egiten du. Euskararen aldeko militantziari dagokionean, gauza handiak egin izan dituzte erdaldunek ere; adibidez nire anaiak, alper horrek barrez.
M.: Kuriosoa da, ni Asisko baino askoz lehenago hasi nintzen euskara ikasten
A.: askoz zaharragoa zara eta!
M.: ...urtebete zaharragoa bakarrik! 1976an hasi nintzen, Iruñean eman ziren lehenengo eskola legalak izan ziren. Hiru ikasturte egin nituen beti izan naiz indiziplinatu hutsa Ez dit inork sinesten baina, hemen mila urte daramadan arren, nire ingelesa Atapuercakoa da! barrez. Nire aitzakia da esatea gauza bat egin ez badut garai horretan beste zerbaitetan ibili naizelako izan dela. Tira, barren barrenetik sentitzen dut euskarak duen garrantzia eta izugarri lotsatzen nau behin betiko urrats hori egin ez izanak. Hala ere, eta dominak jartzeko inongo asmorik gabe, egia da Kukuxumusutik euskararen alde egiten dugun lanak nolabait bete egiten duela nire alperkeriaren ondoriozko hutsunea. Tira, hor daukat, zintzilik
Zuen aita Iruñeko alkatea izan zen. Inoiz pentsatu al duzue politikan sartzea?
M.: Ezta pentsatu ere! Ez nuke sekula babestuko sinesten ez dudan zerbait besterik gabe alderdiak hala dioelako. Gorroto dut esklabutza hori. Badakit politika beharrezkoa dela zenbait gauza kudeatzeko, baina nire mundua horretatik oso urrun dago.
A.: Aita baino lehenago, aitona ere politikaria izan zen. Aldizkari zaharretan topatu izan ditut batzokiak inauguratzen ibiltzen zen garaiko 1910eko hamarkada diskurtso politikoak, eta gaurkotasun handikoak dira. Hemen gauzak ez dira gehiegi mugitzen! barrez. Ni ere militantea naiz hamaika borrokatan, baina alderdi sakabanatuen diziplina hori, parrokiak gazteagoa nintzenean hurbilagotik jarraitzen nuen kontu politikoa, orain ere jarraitzen dut militantziarekin, baina sormen bideetatik.
Nola ari zara jarraitzen, Mikel, Euskal Herrian azken aldian bizi ditugun aldaketa politikoak hain urrutitik, yankeelandiatik?
A.: Hain isolatuta!
M.: New York nanomundu moduko bat da, izugarrizko jende anabasa, arragoa. Egia da AEBetan dagoela, baina, benetan, hemen konplikatuena bertako bat topatzea da. Internet bidez eta datorren edo badoan jendearen bidez jarraitzen ditut Euskal Herriko gorabeherak. Itxaropena dut; ea behingoz garai hobeak iristen diren. Ea oraingo hau baden behin betikoa eta akordia lortzen den alde guztietako indarkeriak eten daitezen.
A.: Behin betikoa izango ahal da! Espero dut, behintzat, matraka honekin amaitzeko jarraitu beharreko pausoak finkatzea. Espainiak eta Frantziak izugarrizko erreparazio historikoa zor diote Eukal Herriari. Behingoz onartu beharko lukete mende luzetako zanpatzea eta txikitzea. ETA, nolabait, historia honen azken ordu laurdenean da, konpondu beharrekoa ere bai, baina utz diezagutela behingoz nahi dugun moduan bizitzen! Estatuek ongiegi dakite nola gauzkaten eta nola gauden. Txetxeniarrek eta kurduek ere jakingo dute zertaz ari naizen. Nazio zatikatu, alienatu eta hautsia gara.
Hozta (Nafarroa Beherea) aukeratu du Asiskok bizileku; larreak, zintzarri hotsak eta harmonia. Mikelek nahiago du New Yorkeko Manhattan auzoko erritmo frenetikoa, etxe orratzak eta argiak. Bi mundu, biak zilegi, teknologia berrien sokak konektaturik. Gurasoek "tipo legal eta ondraduak" izan zitezen hazi eta hezi zituztela diote, eta desberdintasun hutsalak alboratuta, antzeko jarrera eta jokabideak azaleratzen dituztela sakonetik. Nik neuk egiaztatu ahal izan dut hori. Gainera, biak dira kalimotxo zale amorratuak, eta hori, dudarik ez egin, ez da nolanahiko kointzidentzia! Prezio-mozkor harremanagatik merezi duela dio Asiskok, eta hegazkinetan ere ardoa eta freskagarria eskatzen dituela aitortu digu Mikelek, nahasketa egiteko. Tira, umore eta ironia txute bat gorputzarentzat.
Putakeria egin dizuet igande batez etxean geratzera behartuta. Kazetari malapartatu honengatik ez balitz, zertan ibiliko zinatekete une honetan?
Mikel: Izugarrizko eguraldi txarra dugu gaur New Yorken eta, beraz, berdin-berdin etxean geratuko nintzateke lanean. Bestela, igandeak politak izaten dira hemen, batez ere ez delako nabaritzen igandea denik. Egun normalak izaten dira, dena zabalik egoten da asko gustatzen zait hemen dugun egun nahastea; asteak ez dira Europan bezain errutinazkoak.
Asisko: Ni bizi naizen herri txikian ere antzeko zerbait gertatzen da. Hemen ere ez da alde handirik aste eta festa artean... igandetan, astelehenetan... ez baitago zerbitzu publikorik, ez dendarik, ez ezer. Iruñean igandetan hiria hilik sentitzea eta astelehenetan, ordea, inurri guztiak lanera doazela ikustea estugarria egiten zitzaidan. Eguraldi zoragarria dugu gaur hemen, eta hurbileko azoka antolatu dugu Izuran. Ni karikaturak egiten aritu naiz eta atera berri dugun komikia saltzen. Zuregatik ez balitz, han egon beharko nuke oraindik jasotzen. Beraz, eskerrik asko! barrez.
Uste baino antzekoagoak dira erantzunak. Ea. Asiskok zera dio bere buruaz: kleptomano hutsa dela, mikrozefalikoa, bisexuala eta izugarri lasaigarria zaiola masturbatzea azken hau orain urte batzuk eginiko elkarrizketan aitortu zigun . Zer diozu, Mikel?
M.: Orduan ere kanpaia jotzen ibiliko zen manta azpian, seguru! barrez. Iruditzen zait isolatuegi dagoela, zentzu guztietan. Erabat errespetagarria den bizimodua aukeratu du, baina ez lioke kalterik egingo mundura apur bat irekitzeak.
A.: Ni oso integraturik nago munduan! Zu baino gehiago! Nik Manhattanez badakit, zuk ez Izuraz...
Mikeli buruz irakurri dut marraztu eta parranda besterik egiten ez duen alper ipurterrea dela, sushi zale amorratua dela eta bera gogoko ez dutenak atsegin dituela. Ados zaude, Asisko?
A.: Bai, sushiaren kontu horretan ados nago eta konpartitzen dut gainera. Alper ipurterrearena ere egia da eta konpartitzea gustatuko litzaidake, baina ez naiz beti heltzen. Eta komentatu duzun azkena ere erreala da, praktikatzen du.
Iruñean jaio arren, biek jo duzue urrutira. Zuk, Asisko, zer bilatzen zenuen Hoztan eta zer aurkitu duzu?
A.: Hasteko, argi gera dadila ni ez naizela isolatuta bizi! Gaur eguna Izuran pasatu dugula kontatu dizut. Ba, garai batean, Europatik Konpostelaranzko hiru bide garrantzitsuenen topalekua zen Izura...
M.: Harira! Isolatuta zaude eta gehiegi luzatzen zara! Hoztan zer bilatzen zenuen galdetu dizu!
A.: Hiri handietan jendea askoz bakartuago dago
M.: Zeren bila ?!
A.: Txikitatik bilatu izan dut gertutasuna eta harmonia naturarekin. Hiria gizatasuna galdua duen espazioa da, autoz itoa. Bestalde, benetako pribilegioa iruditzen zait giltzen eta sarrailen tiraniatik at bizi ahal izatea. Autoa plazan utzi eta etxea zabal-zabalik edukitzea.
Frantziar Gobernuak askoz hobeto zaintzen ditu artistak. Agian horregatik ere aldatu zinen Nafarroa Garaitik Nafarroa Beherera?
A.: Hemengo maneraz esanda, futitu egiten naiz Frantziar Gobernuaz. Ni ez naiz Euskal Herritik atera, ez eta Nafarroatik ere. Etxean naiz hemen, eskualde dinamikoan; gaztetxekoak euskaldunak dira, alkateak traktorea uzten digu (hori ez duzu Manhattanen!); iturgina, hargina eta elektrikaria zuberotarrak ditugu, lehen auzoekin xuka mintzo gitxu. Amaiurko gazteluan hiru hoztar ari izan ziren amaiera arte atxikitzen; bat emakumezkoa zen. Frantziar Gobernua? Zer da hori?
New Yorken librea zarela diozu, Mikel; han bat gehiago zarelako eta errealitatearen gaineko ikuspegi askoz objektiboagoa omen duzulako.
M.: A ze gauzak esaten ditudan! barrez. Oporretan etorri nintzen lehenengo aldiz hona eta, egia esan, lehen begi kolpean maitemindu nintzen. Metro geltokitik irten nintzen une beretik sentitu nuen nire burua bideojoko baten protagonista. Jendea oso atsegina da eta berehala sentiarazi ninduten zeharo integratuta. Lehenengo aste hartan Iruñean 20 urtetan ikasi ez nuena ikasi nuen, eta hasieratik jakin nuen diru apur bat bildu bezain pronto itzuliko nintzela. Hemen egun guztiak dira ezberdinak, aberasgarriak. Horregatik jarraitzen dut maiteminduta. Zeharo leiala natzaio, beste ezeri ez bezala! barrez.
Pentsatzen dut ez duzuela hutsik egingo urtero San Ferminekin duzuen hitzorduarekin
M.: Ba, oso oker zaude barrez. Nik behintzat, ia ia, harreman profesionala dut jaiarekin. Egia da ikaragarri gustatzen zaidala San Fermin giroa eta parranda, baina gehiago lotzen naute Kukuxumusurekin antolatzen ditugun ekimenek. Ez dakit konpromiso horrengatik ez balitz urtero eta egunero hurbilduko ote nintzatekeen Iruñera. Zahartzen ari gara eta gibelak protestatzen hasiak dira!
A.: Nolabait, txikitatik oso errotuta dugun zerbait da, eta oso sentsazio bizia da. Joan gabe egon naiteke arazorik gabe, baina egia da aitzakia tontoenak bilatu ohi ditudala hurbiltzeko. Inoiz gertatu izan zait uztailaren 4an, 5ean han egotea, eta justu 6an goizeko 11etan alde egin eta txupinazoa irratian entzutea. Orduan zer edo zer mugitzen da barruan, baina liberazioa ere sentitu izan dut.
M.: Hala ere, Asisko, zuk zenbatetan huts egin duzu? Nik 78an, eta 88an Australian nintzelako. Bestela, urtero eta egunero konplitu dut.
A.: Bai, 1978an amak zer edo zer usaindu zuen eta bahitu egin gintuen. Bestela, esango nuke egun bakar baterako bada ere urtero agertu naizela, nahiz eta plana ez den beti parranda izaten.
Aizu, Mikel, denak zuri-gorriz doazenean zuk kamiseta beltza janztea zer da: asaldatzea, probokazioa
?M.: Beltzak estilizatzen omen du! barrez. Askotan leporatzen didate ez ditudala tradizioak gordetzen, baina gutxik dakite belaunaldi zaharrak beltzez janzten zirela. Estetikoki oso polita izango da eta nahi duzun guztia baina zuri-gorriarena nahiko kontu berria da, gure aitak sustatu zuen alkate izan zenean. Gainera, ez zait gustatzen inora uniformatuta joatea. Zapia janzten dugu integratzeko, baina gainerakoan nork jantz dezala nahi duena, are gehiago sanfeminetan. Jai ero eta askeak dira!
Eta, zezenketen alde ala kontra?
M.: Ume nintzenetik joan izan naiz aitarekin zezenetara, nahiz eta gero bera ez zen gai etxean euli bat ere akabatzeko. Nolabait txikitatik edan dudan zerbait da, berak ere edan zuen bezala. Zentzu askotan anakronikoa dela pentsa dezaket, baina asko erakartzen nau, eta asko gustatzen zaizkit zezenak.
A.: Niri ere zezenak gustatzen zaizkit, animaliak. Baina zezenketen aurka nago erabat. Ez dakit, ez daukat argumentu objektiborik, erraietatik ateratzen zait kontra egotea.
M.: Bai, bai, baina uso galantak jaten dituzu!
A.: Noski. Baina ez ditut torturatzen eta lumaz luma akabatzen! Sarean erorita harri baten kontra kolpea eman eta kitto.
M.: Animaliak dituzu gatibu. Zakurrak barrez.
A.: Baina ez dizkiot dardoak sartzen egunero!
M.: Ez diezu askatasunean bizitzen uzten, beren medio naturalean. Azken batean, gizakion kapritxo absurdoa da animalia hauek hezi eta gure egitea.
A.: Bai, baliteke. Baina ez zait burutik pasatzen sufriaraztea, eta ez nuke onartuko inork hori egitea bere zakurrari, katuari edo hamsterrari.
[Hain justu Iruñean du kuartel jenerala Kukuxumusu marrazki fabrikak. Lehen ideia 1989 inguruan sortu zen, Mikelek Txomin Domingez Bidaurretarekin batera eginiko bidaia batetik. Zehazki, Australian piztu zitzaien bonbilla].
Zergatik Australian?
M.: Ordurako souvenirrak zoragarriak zirelako han. Hainbat artista zebiltzan, Ken Done izeneko tipo bat gidari zutela, gauza izugarri artistikoak egiten, alaiak, oso eboluzionatuak, oso politak. Bertako animalien irudiak baliatzen zituzten, aborijenen marrazkiak gu, behintzat, ez geunden ohituta halakorik ikustera eta gure buruari galdetu genion nola ote zen posible hemen, sanferminak hain jai ezagun eta internazionalak izanik, horrelako kamiseta kutreekin jarraitzea. Zergatik ez zer edo zer dibertigarriagoa egin eta gure herriaren irudia indartu modu sortzaileagoan?
Oroigarri hutsak baino zerbait gehiago.
M.: Kamiseta dibertigarri batzuk atera genituen sanferminetarako eta, bide batez edo aldi berean, euskal marka bat sortu genuen Euskal Herriko hainbat kultur adierazle modu positiboan ezagutzera emango zituena. Australian bezala, guk ere moda eta kultura uztartu nahi genituen hemen.
Hasierako berritasun faktorea gaindituta, gaur egun, zein da marrazki hauek duten arrakastaren sekretua? Inoiz aipatu izan duzue guztiari barre egitea dela gakoa.
A.: Dudarik gabe, bada honetan oso agerikoa den aspektu bat: Sanferminetara edo Guggenheimera datozten turista japoniarrek ez ezik, hemengo jendeak ere erosten ditu Kukuxumusu produktuak eta kamisetak; prentsaurreko batean soinean eramateko edo bertsotarako, adibidez. Asmatu dugunaren seinale. Mikelek zioen bezala, umore dosi handia dago marrazki hauetan, eta agian beste osagai garrantzitsua modernitatea izango da. Artetik ere badu zer edo zer. Ni ez naiz oso museo zalea, baina asko gustatzen zait kaleetan artea soinean daraman jendea ikustea. Kamiseta bat museo ibiltari eta irekia izan daiteke. Lehenengo kolekzio haietan bezala, dantzariak, herri kirolak eta abar hartzen ditugunean ardatz, gure buruari begiratzen diogu ispiluan eta munduari transmititzen diogu nor garen gu. Ez gaude isolatuta, Mikel! barrez.
Umorea hain garrantzitsua bada, ez dakit ba lan elkarrizketak ohiko moldekoak izango diren
M.: Lehenengo kolekzio hartan Asiskok eta biok egin genituen marrazkiak. Ordutik, berak freelance moduan jarraitu du, eta nik, orain dela bost urte arte, marrazkien %90 egin izan ditut. Gaur egun, ordea, Kukuxumusuren filosofia oso ondo ulertu duen marrazkilari plantilla finkoa daukagu; guztira zortzi bat izango gara, baina egia da ni gehiago nagoela beste kontu batzuetarako marrazteko baino. Honekin esan nahi dut orain gutxi arte enpresa hau ia-ia familia- edo lagun-enpresa izan dela; ez dakit noren ezaguna kontratatzen genuen langabezian zegoelako eta antzeko gauzak. Baina azken sei urte hauetan gehiago profesionalizatu behar izan dugu eta, ondorioz, lan elkarrizketak ere ohikoagoak dira orain. Lehen ez, ordukoak ez ziren elkarrizketak ere! "Kendu mozkorra eta hator bihar lanera!" barrez. Dibertigarriagoa zen. Baina gauzek, handitzen diren heinean, hastapeneko freskotasuna galtzen dute.
Ze ezaugarri bildu beharko lituzke Kukuxumusun diseinatzera sartu nahi duen gazte batek?
M.: Ba, momentu honetan oso konplikatua dago kontua, baina, finean, bete beharreko ezaugarri bakarra nahiko kontraesankorra da. Sormen handikoa beharko luke izan, baina, era berean, sormen hori Kukuxumusu unibertsora egokitzen jakin beharko luke. Ilusio handiz etorri beharko luke, noski, baina jakinda dagoeneko sortuta dagoen zerbaiten gainean sortu beharko lukeela. Zentzu horretan, niri, egia esan, honen parte ez banintz, ez litzaidake gustatuko Kukuxumusun lan egitea. Hemen marrazkilari guztiak ari dira, etengabe, dagoeneko existitzen diren pertsonaiak imitatzen eta dagoeneko existitzen den mundu batean eszena berriak asmatzen.
A.: Grafikoki irizpide finko batzuk jarraitu behar dituzu, Walt Disneyrentzat lan egingo bazenu bezala; ezin dizkiozu Mickey Mouseri belarriak puntan marraztu, ezta? Baina bada, baita ere, jarraitu beharreko filosofia edo umore jakin bat: transgresorea eta ez beti esplizitua. Guk ez ditugu zakiltzarrak marrazten, adibidez. Nolabait, gauza berak komunikatzen saiatzen gara baina modu finagoan edo sotilagoan.
Eta, bere marka sortzeko abenturan murgildu nahi duenak zer behar du?
A.: Gaur egun, egoera den bezalakoa izanik aspektu guztietan, norberarengan sinestea ezinbestekoa da, dudarik gabe. Nik neuk ez dut miraririk ezagutu bizitzan. Sekretu bakarra dago: zerbait sinesten baduzu, horretan aurrera egingo duzu, ilusioa jarriko duzu, ordu asko sartuko dituzu, antzekotan dagoen jendea ezagutuko duzu, urratsak egiten jarraituko duzu. Oraingo gazteek, gure belaunaldiarekin alderatuta, askoz ere zailagoa dutela iruditzen zait. Zoragarria da gauza berriak sortzen jarraitzea, baina nahiko itsusi dago kontua.
M.: Bai, ilusioa edukitzea da garrantzitsuena, nahiz eta buruan duzun hori erokeria hutsa izan. Konstantea izan behar duzu erokeria horretan, eta tresna zentzudunagoak baliatzen asmatu erokeria hori egi interesgarri bihurtzeko. Era berean, komeni da erokeriak berak edo ideiak markatzen dizun erritmoa errespetatzea, eta gauzak azkarregi egin nahi ez izatea. Baina, aukerei dagokionez, ez dut Asiskok esan duena konpartitzen. Nire ustez, gazte jendeak orain beste inoiz baino tresna interesgarriagoak ditu bere negozioak eta abenturak abiatzeko. Teknologia berriei esker, etxe zulotik, Asiskoren isolamendutik adibidez barrez edo munduko edozein bazterretatik sortu eta merkaturatu dezakezu ideia on bat. Egoera zaila izan arren, teknologia berriei esker, beste dena errazagoa da orain.
A.: Bai, tresna gisa, dudarik gabe, eraginkorragoak dira. Baina hori guztia gauzatzea, banketxean kreditu bat eskatzea adibidez, aise gaitzagoa da orain.
Itxuraz zailak, baita ere, Kukuxumusuren lorpenetako asko. Nola konbentzitu Eduard Punset edo Dalai Lama bera azken finean marka komertzial hutsa den zerbaitekin kolaboratzeko?
M.: Lehenengo pausoa eskaintzea da. Beti pentsatu izan dut ez dagoela ezer ezinezkoa, planteatzen duzun horrek gutxieneko logika badu behintzat. Horregatik, posiblea da marka batekin kolaboratzeak ilusioa egitea pertsona bati, baldin eta kolaborazio hori bi aldeentzat onuragarri modura aurkezten baduzu. Adibidez, Punseten eta Dalai Lamaren kontu hauetan, irabazia irudi mailakoa da guretzat, baina kamiseten salmentarekin lortutako diru guztia euren proiektuetara bideratzen dugu.
Kukuxumusu marka bat dela diozue, baina ez negozioa. Beste norbaiten esku egon izan balitz, megaenpresa bat litzatekeela hasieratik, baina zuek ez duzuela halakorik nahi. Dena dela, 90 herrialde baino gehiagotan presentzia edukitzea eta urtean 2 milioi kamiseta merkaturatzea ez al da mega?
M.: Nik erantzungo dut, hitz horiek nireak direlako. Ez da negozioa ez denik, baina benetako balioa marka sortzea lortu izana da, hori baita zailena. Estilo bat sortu dugu, filosofia bat, eta nahiko kutreak ziren esparru batzuk irauli ditugu. Agian horregatik, jendeak Kukuxumusu benetan dena baino zer edo zer handiago gisa irudikatzen du. Baina, lagun girotik sortutako zerbait da eta, benetan, ez gara batere serioak izan orain dela oso gutxi arte. Gertatzen dena da, nolabait, bete-betean asmatu genuela eta, lan handia egin badugu ere, hein batean gauzak eginik etorri zaizkigula. Hori bai, zalantzarik ez izan: sorreratik ohiko gerente bat izan bagenu, askoz ere handiagoak ginateke orain. Gutako inork ez du bokazio enpresarial argirik, ia inertziaz handituz goaz, zapaldu ez gaitzaten. Nahi izanik ere, garaiotan zaila da txiki mantentzea.
Iruñeko Udalari izugarrizko gola sartu zenioten sanfermin.com domeinua erregistratuta, adibidez.
A.: Mikelek beti eduki du intuizio handia. New Yorketik eta Australiatik Internet zer zen azalduz itzuli zitzaigun, sanfermin.com erregistratu behar genuela esanez. Guk hemen ez genuen kasik ulertzen zertaz ari zen, eta orduan Iruñean bizi nintzen e, ez nengoen isolatuta! Ordutik Udala eta Diputazioa saiatu dira domeinua erosten, baina Kukuxumusuri ez zaio sekula interesatu. Denborari aurrea hartu izanagatik irabazitako pribilegioa da.
M.: Ez genuen intentzio txarrarekin egin. Zenbat eta egitura handiagoa izan, 'mamutagoa' zara, motelagoa. Aldiz, txikia zarenean, askoz ere bizkorrago mugitzen zara eta etorkizun-sen handiagoa duzu. Garai hartan gu hiperaktiboak ginen, ez genuen apenas negozio egiturarik eta San Fermin zen mundura zabaltzeko genuen aurkezpen txartela. Udala, aldiz, ez dakit zertan pentsatzen ibiliko zen, baina webguneetan behintzat ez. Motel ibili ziren.
Eta zuek bizkor, beste askotan bezala. Nik beti pentsatu izan dut Kukuxumusuko jabeek kristoren dirutza izan behar dutela.
M.: Asisko ez da jabea, freelance dabil. Ni bai, baina ez dakit zer den dirutzea, hori oso erlatiboa baita, beti egongo da zu baino aberatsagorik eta pobreagorik; Forbes zerrendan ageri direnen kasuan izan ezik! Orain dela oso gutxi arte, irabazitako ia diru guztia denda berriak irekitzeko eta proiektu berriak martxan jartzeko inbertitu dugu. Dena dela, guretzat poltsak egiten dituen enpresak, adibidez, guk baino 10 aldiz gehiago fakturatzen du. Baina giza-burmuinak irudiak gordetzen ditu, eta Kukuxumusu ikusiko du leku guztietan, ez ordea grapak egin dituen enpresa edo Euskal Herriko marka guztientzat kamisetak egiten dituen etxea. Nolanahi ere, oso ondo joan zait bizitzan. Ez zait dirua pilatzea gustatzen eta daukadan guztia xahutzen dut baina bai, ondo joan zait eta pozik nago, lana egin dudalako.
Honek guztiak artetik asko duela diozue. Baina, nola egiten dio aurre artistak orri zuriari?
A.: Publikatzeko ez bada, unean-uneko sentimenduak eskurantz kanalizatu eta gauzak sortuz noa. Telefonoz ari naizela, adibidez, beti eduki behar dut orri bat eta boligrafoa, edo pareta puska bat eta ikatza, bestela ezin dut egon
Zer ari zara marrazten oraintxe bertan?
A.: Ahate antzeko zerbait egiten ari naiz, baina mutatzen ari da, biboteak marraztu dizkiot eta gehiago dirudi langostino antzeko zerbait esandakoa, ez da argitaragarria barrez. Baina publikatuko den zerbait bada, eta badakit nahiko erantzun eskuindarra dela: lana. Musak, etorriko bada, lanean harrapa nazala. Egia da, zenbaitetan, bezero jakin batentzat lan jakin bat egiteak antsietatea sor diezaiokeela marrazkilariari, azken batean gai izan behar duzulako zure eskua berak nahi duen horretara bideratzeko. Baina, bestela, lana eta kitto.
Urmenetarren neuronek nola funtzionatzen duten ikusi nahi dut. Adibidez: otsailaren 6a, Ablazioaren Aurkako Nazioarteko Eguna. Nondik joko zenukete gaia jorratzeko?
M.: Etorri zaidan lehenengoa tximino pare bat da, elkarri mazo kolpeka zer edo zer oso anakronikoa eta basatia. Marrazkiak gizakia bere antzinatasunean kokatu beharko luke eta nolabait islatu zer nolako astakeriaz ari garen.
A.: Guraizeekin loturiko zerbait datorkit niri. Artaziak antropomorfoak dira; bi hankak eta goiko begiak. Guraizeak
M.: odola dariela.
A.: Bai. Zer edo zer lazgarria. Emakume gorputz baten errepresentazioa eta odola.
Egitea gustatuko litzaizuekeen lan bat?
A.: Urmeneta anaioi beti gustatu izan zaizkigu historiaurrearekin eta eboluzioarekin zerikusia duten kontuak. Nondik gatozen, ze harreman dugun gainontzeko izaki bizidunekin, norantz goazen asko gustatuko litzaidake edozein aurkikuntza zientifikorekin loturiko zerbait egitea.
M.: Bai, konpartitzen dut. Etorkizunerantz edo gerta daitekeenerantz bideratutako enkarguek bereziki ilusionatzen naute, Punsetekin edo Perez Tupiña dibulgatzaile zientifikoarentzat egin duguna adibidez.
Eta inoiz egin al diozue uko eskaeraren bati?
M.: Ez, normalean ez zait gertatzen. Egia da batzuetan estuasunean ikusi dudala nire burua ez dakit nongo mojatxoak zer edo zer erlijiosoa egiteko eskatu didalako, adibidez. Agian ez dut bere fedea konpartituko, baina horren gainetik pertsona dago, eta ez naiz deseroso sentituko. Pentsa, entzierroa ezagutzera emateko logotipoak egiten ditut; baina PETA People for the Ethical Treatment of Animals asoziazio estatubatuarrarentzat ere bai. Kausa zilegi bada eta marrazkiari bidezko erabilera emango bazaio, isil daitezela denak. Gerra argazkilari batek ez du zertan gerra zalea izan behar. Nik begi aurrean dudana irudikatzen dut, Kukuxumusuren prismatik.
A.: Nik, printzipioz, eskatzen didaten lan horrek testua badu baina ez badoa euskaraz (ere), ez dut egiten. Euskal Herrian publikatzeko bada, behintzat, ez. Kasu horietan, askotan, neure burua eskaintzen dut itzulpena egiteko, eta gehienetan bezeroek onartu egiten dute. Daukagun legeak ez gaitu behar bezainbeste babesten, eta halako ardurak hartu behar izaten ditugu.
M.: Eta zezenketetarako kartela eskatuko balizute, ele bietan?
A.: Uste dut egingo nukeela. Nire mezua igorriko nuke, subliminalki barrez baina bai.
Uste dut inoiz bizi izan duzuela halakorik: nola kudeatzen du artista batek zentsura?
M.: Niri bai, artistagoa nintzenean barrez, erakusketa eta koadro pila bat zentsuratu zizkidaten, eta nik beti jokatu nuen nahiko modu heavyan: "Katalogoan dagoen koadro hau ez baduzu nahi, ez dago erakusketarik".
A.: Argi dago publikatzeko den lan batekin ari zarenean askoz ere buelta gehiago eman behar dizkiozula zera horri. Adibidez, jendartea irudikatu behar badut, leihotik begira jarri eta ikusiko dut gizonak ez ezik emakumeak ere badirela kalean. Eta denak ez gara zuriak, beraz, agian Hegoaldeko herriren batetik datorren bat ere sartuko dut esan nahi dut, askotan, zentsura kanpotik jaso ordez, gu geu garela lan hori bideratzen dugunak, naturaltasuna galtzeraino zenbaitzutan.
M.: Tira, gutako edozeinek larunbat gau batez tabernan esaten duguna grabatuko balute, deportatu egingo gintuzkete! barrez. Marrazten dugunean, gauza bera: egoeraren arabera aukeratzen dugu zer kontatu eta zer ez. Batzutan zuzenketak egiten dituzu inor ez haserretzeko, baina zerbait aldarrikatu nahi baduzu, aurrera segituko duzu
A.: eta kitto. Lagun batek karikatura bat egiteko eskatzen didanean, lasaitasun osoz eta pozez hartzen dut, badakidalako ez dudala bridarik edo frenorik jarri behar. Horrelakoetan, konfiantza osoz husten naiz.
M.: Baina bestea ez da autozentsura. Aukeraketa egitea da.
A.: Automesura, orduan.
Komikigintzan, animazioan eta ilustrazioan ere ibili izan zara, Asisko. Zer moduzkoa da irudiaren eta testuaren arteko harremana euskal kultur ekoizpenean?
A.: Ez daukat honen inguruko teoria artikulaturik, baina euskarriaren eta medioaren araberakoa da. Hori bai, niretzat aldarrikapen historikoa da helduei zuzenduriko liburuak ere irudiz hornitzea. Herrialde anglosaxoietan egiten dute, eta zoragarria da. Zergatik ukatzen digute plazer hau guri? Bestalde, gazteei edo haurrei zuzenduriko liburuetan parte hartzen duten marrazkilariek ez dute irabazien ehuneko proportzionala kobratzen idazleekin alderatuta; marrazkilari pare batek bakarrik lortu dute estatus hori. Ez da bidezkoa. Komikigintzan eta animazioan bai, orekatuago dago kontu hau.
Orain arte komentatutako guztiaz gain, zuk, Asisko, euskararen alde ere egiten duzu lan eta, bereziki, euskara informala sustatzearen alde. Zergatik da garrantzitsua?
A.: Nola esan. Gure hizkuntza, maila akademikoan, nahiko normalizatua dago euskara batuari esker eta abar. Badaukagu Euskal Herri osorako hizkuntza bateratua. Baina maila informalean dena egiteke dago. Orain atera berri dugun komikian Okatxu hegal egiten, adibidez, artzainen arteko hizkera ez formala erabili dugu; ezin genuen hizkuntza super eruditua baliatu, ez litzateke sinesgarria. Taberna edo gaztetxe giroan ere ez dituzu, ba, bi euskaltzain paratuko! Honek betidanik sortu dizkit izugarrizko zalantzak: "Ulertuko da? Erreala da?" Nire betiko borroka da, ez garela latinki baten dialekto, baina hizkuntza osoa, baita 'beheko' sparruetan ere.
Familia beretik zatozte, etxe beretik. Baina bat euskaltzale militantea da eta besteak, ordea, ez daki euskaraz.
A.: Akusatuak hitza hartu baino lehenago barrez, zerbait esan nahi dut bere alde. Ni euskaldun berria naiz, bere garaian ezagutzaren muga gurutzatu nuen eta hemen nago. Beste askok, motibazioa izan arren, ez dute sekula ezagutza mailara heltzea lortzen. Euskal Herriko erdaldunek, gutxienez, aldeko jarrera balute, ni pozik. Mikelek, lortu ez zuen arren, behintzat saiakera egin zuen; lotan zegoela ikasten zuen barrez Baina, tira, Kukuxumusuko botere guneetatik bere esku dagoen guztia egiten du. Euskararen aldeko militantziari dagokionean, gauza handiak egin izan dituzte erdaldunek ere; adibidez nire anaiak, alper horrek barrez.
M.: Kuriosoa da, ni Asisko baino askoz lehenago hasi nintzen euskara ikasten
A.: askoz zaharragoa zara eta!
M.: ...urtebete zaharragoa bakarrik! 1976an hasi nintzen, Iruñean eman ziren lehenengo eskola legalak izan ziren. Hiru ikasturte egin nituen beti izan naiz indiziplinatu hutsa Ez dit inork sinesten baina, hemen mila urte daramadan arren, nire ingelesa Atapuercakoa da! barrez. Nire aitzakia da esatea gauza bat egin ez badut garai horretan beste zerbaitetan ibili naizelako izan dela. Tira, barren barrenetik sentitzen dut euskarak duen garrantzia eta izugarri lotsatzen nau behin betiko urrats hori egin ez izanak. Hala ere, eta dominak jartzeko inongo asmorik gabe, egia da Kukuxumusutik euskararen alde egiten dugun lanak nolabait bete egiten duela nire alperkeriaren ondoriozko hutsunea. Tira, hor daukat, zintzilik
Zuen aita Iruñeko alkatea izan zen. Inoiz pentsatu al duzue politikan sartzea?
M.: Ezta pentsatu ere! Ez nuke sekula babestuko sinesten ez dudan zerbait besterik gabe alderdiak hala dioelako. Gorroto dut esklabutza hori. Badakit politika beharrezkoa dela zenbait gauza kudeatzeko, baina nire mundua horretatik oso urrun dago.
A.: Aita baino lehenago, aitona ere politikaria izan zen. Aldizkari zaharretan topatu izan ditut batzokiak inauguratzen ibiltzen zen garaiko 1910eko hamarkada diskurtso politikoak, eta gaurkotasun handikoak dira. Hemen gauzak ez dira gehiegi mugitzen! barrez. Ni ere militantea naiz hamaika borrokatan, baina alderdi sakabanatuen diziplina hori, parrokiak gazteagoa nintzenean hurbilagotik jarraitzen nuen kontu politikoa, orain ere jarraitzen dut militantziarekin, baina sormen bideetatik.
Nola ari zara jarraitzen, Mikel, Euskal Herrian azken aldian bizi ditugun aldaketa politikoak hain urrutitik, yankeelandiatik?
A.: Hain isolatuta!
M.: New York nanomundu moduko bat da, izugarrizko jende anabasa, arragoa. Egia da AEBetan dagoela, baina, benetan, hemen konplikatuena bertako bat topatzea da. Internet bidez eta datorren edo badoan jendearen bidez jarraitzen ditut Euskal Herriko gorabeherak. Itxaropena dut; ea behingoz garai hobeak iristen diren. Ea oraingo hau baden behin betikoa eta akordia lortzen den alde guztietako indarkeriak eten daitezen.
A.: Behin betikoa izango ahal da! Espero dut, behintzat, matraka honekin amaitzeko jarraitu beharreko pausoak finkatzea. Espainiak eta Frantziak izugarrizko erreparazio historikoa zor diote Eukal Herriari. Behingoz onartu beharko lukete mende luzetako zanpatzea eta txikitzea. ETA, nolabait, historia honen azken ordu laurdenean da, konpondu beharrekoa ere bai, baina utz diezagutela behingoz nahi dugun moduan bizitzen! Estatuek ongiegi dakite nola gauzkaten eta nola gauden. Txetxeniarrek eta kurduek ere jakingo dute zertaz ari naizen. Nazio zatikatu, alienatu eta hautsia gara.
