Txani Rodriguez: "Aitortza jasotzea oso baketsua da, lasai uzten zaitu, eta lasaitasun hori ona da idazten jarraitzeko".

Alor askotan aritzen zara: kazetaritzan, idazle lanetan, komikietarako gidoiak egiten… Alor bakoitzak zer ematen dizu, zer ekarpen ezberdin egiten dizu?
Uste dut egiten ditugun gauzen ekarpena nahastu egiten dela edo osotasun bat lortzen duela. Alor guztietan erabiltzen dudan erreminta hitza da, baina uste dut nobelak idazten ditudanean neure barruari begiratzen diodala gehiago; kazetaritzan begirada soziala lantzen dut eta hori ondo datorkit egiten dudan literaturarako. Eta komikiak eta horrelakoak idazteak nire haurtzaroarekin lotzen nau, eta haurtzaroa bizirik mantentzea ere oso komenigarria da idazleontzat. Elkar elikatzen dutela iruditzen zait.

Sormen idazketa irakasten ere aritzen zara, ezta? Nola lantzen duzu sormena ikasleekin?
Bai, Bartzelonako idazketa eskolan eta Bilboko Alea elkartean aritzen naiz. Teknikak irakasten ditut batik bat. Idaztearena ofizio bat da, edo parte bat bai behintzat, eta, beraz, badauzka bere teknikak. Idazketak misterio handiko zerbait ere badu, eta horretan ezin gara sartu, baina badaude teknika narratiboak eta horiek lantzen ditugu: ikuspuntuak, elkarrizketak nola egin, deskribapenak… Horrelako ikastaroetan denbora irabazten da gauza batzuk ondo ulertzeko edo bereganatzeko. Gu geu, gure kasa, helduko ginateke puntu berberera? Lan egiten badugu bai, baina agian denbora gehiago beharko genuke. Huts egiteak behin eta berriro errepikatzen ditugu sarri, eta horrelako gauzetarako lagungarria da. Misteriotsuagoa den alderdi horretan ezin gara sartu, bakoitzak lan egin behar du, arakatu, esperientzia hartu eta bere kabuz esperimentatu.

Radio Euskadin ‘Pompas de papel’ saioa egiten duzu. Gustatu zaizkizun liburuen inguruan aritzen zara hizketan. Bi zaletasun uztartzen dituzu bertan: kazetaritza eta literatura.
Bai, goxoki bat da. Irakurtzea nire pasioa da eta hori lan bihurtu dut irratsaio honekin, asko gustatzen zait. Dena den, ezberdina da udan lasai asko zaudenean irakurtzea, plazeragatik, edo urtean zehar irratsaioa martxan dagoenean. Ez da gauza bera, zeren iruzkinak egiteko gauza teknikoei ere begiratu behar diegu, ez daukagu hainbeste denbora eta batzuetan oso goiz jaikitzen naiz irakurtzeko. Behartuta irakurri behar dut, betebeharra ere bada eta. Bi esperientzia desberdin dira.

Literaturan hainbat genero landu dituzu: eleberrigintza, haur literatura, ipuingintza, komikigintza… Kontatu nahi duzunaren arabera aukeratzen duzu?
Komikiak enkarguak izan ziren, ez neukan eskarmenturik baina aurrera egin nuen. Haurrentzako liburuak ez dira luzeak izaten eta beste kode batzuk erabili behar izaten dira. Oso argi ikusten da, hala ere, ipuin eta nobelekin. Badaude ideia batzuk ipuinentzako direnak eta beste batzuk nobela bat behar izaten dutenak ondo garatzeko, formatua ideiak ematen du. Eider Rodriguezek duela gutxi argitaratu du bere lehen nobela, Eraikuntzarako materiala, eta berak adierazi du hori kontatzeko nobela bat behar zuela, ez ipuinak.

Zure zenbait eleberritan bidaiak edo lekualdaketak ageri dira. Agian ez duzu berariaz hala erabaki, baina pertsonaiaren barne-bidaia kontatzeko aukera ematen du…
Ez dut nahita egin izan, baina egia da, bai. Lekuz aldatzeak biratxoa ematen dio bizitzari normalean. Literaturari aldaketak, gatazkak eta horrelako gauzak interesatzen zaizkio. Protagonistak oso bizitza lasaia baldin badu, agian ez dugu gatazkarik edo barruko mugimendurik lortuko. Desplazamenduak lagungarriak izan daitezke gauza batzuk azaleratzeko.

‘Agosto’ liburuan euskaldun eta andaluziar izatearen nahasketaren inguruan idatzi zenuen. Euskaldun izatearen aniztasunaren aldarrikapena azken urteetan azaleratzen ari den gaia dela esango genuke. Jon Maiak horri buruz idatzi eta hitz egin izan du, Saioa Alkaiza bertsolariak ere aipamena egin zuen Nafarroako txapela irabazi berritan…
Euskaldunon jatorriak askotarikoak dira eta hori aberasgarria da. Jon Maiak Riomundo idatzi zuen eta zintzotasun handiz kontatzen ditu benetako bizipenak, gogorrak batzuk. Xabi Payak amari kantatu zion bertso hura ere gogoan dut, gaztelaniaz abestu zion berak uler zezan. Egia esanda, Agosto 2013n argitaratu zen eta, ordurako Riomundo argitaratua zegoen arren, garai hartan ez zegoen gauza handirik idatzita esperientzia horiei buruz. Gaztelaniaz bazegoen zer edo zer, baina oso gutxi. Geroztik, Iban Zalduak idatzi du horren inguruan eta Uxue Alberdik ere aipamenen bat egin zuen Jenisjoplin-en, eta gauza gehiago ere ari dira agertzen. Pentsatzen nuen oso gauza gutxi zegoela orduan, eta merezi zutela garai batean etorritako haiek geure historian edo literaturan egotea. Orain gehiago aldarrikatzen ari da, erosotasun handiagoz. Lehen agian arraroa egiten zen, edo jende askori ez zitzaion gustatzen gurasoak Andaluziatik, Extremaduratik edo Gaztelatik etorri zirela esatea.

‘Los ultimos romanticos’ eleberrian langile klasearen kontzientzia, elkartasuna, eta komunitate izaera izan dituzu idazgai. Desagertzear edo desagertuta dauden kontuak direla iruditzen zaizu, ezta?
Pandemia baino lehen idatzi nuen, eta askok pandemia garaian ezagutu genituen auzokideak edo euren izenak. Oso era indibidualistan bizi gara. Lehen, ordea, komunitatearen zentzua sendoagoa zen; bai auzokideen artean, bai kontzientzia soziala, hori ere komunitatearekin lotzen den kontua baita, eta hori galdu egin da. Hainbat gauzatan asmatu nuela uste dut, baina orain dela gutxi Laudion, Tubacex enpresaren kaleratzeen gatazka dela-eta, elkartasuna erakutsi dute herritarrek langileekin. Guztioi interesatzen zaigu herria ondo egotea, baina agian ez dago dena galduta. Hala ere, eskema orokorra mantentzen dut: konturatu barik adio esan diogula  norabide bati, gizarte-antolakuntza eredu bati, sentsibilitate bati. Oso indibidualistak izan gara eta hala izaten jarraitzen dugu. Konfinamenduan sarritan aipatu zen egoera horretatik indartuta aterako ginela, gizaki hobeak, baina nik ez nuen horretan sinesten, eta ez da hala izan. Sindikatuek ez dute lehen zuten indarra, jende asko aldi baterako laneko enpresetan ari da lanean, kontratuak ere ezberdinak dira… dena aldatu da. Langile asko eta asko sindikatuetatik at geratzen dira eta dena behin-behinekoa da.

Jose Ignacio Carnero idazleak oso detaile polita kontatzen du nobela batean: langileek lehen izena jartzen zieten lantokiko makinei. Langile bakoitzari makina bat egokitzen zitzaion eta bere izena ipintzen zioten, luzaroan izango zirelako lanpostu horretan. Familiako parte zen makina. Ez dut uste gaur egun horrelakorik gertatuko denik. Harroputzak izan gara. Aurreko belaunaldiek gauza batzuk ondo egiten zituzten, baina guk azkarragoak eta zoliagoak ginela pentsatu dugu, eta lan munduan, adibidez, atzerapausoak itzelak izan dira.

Bakardadearen gaia ere jorratu duzu. Garai honetan arazo hori areagotu egin dela dirudi…
Pandemiak lehendik ere baziren arazo batzuk azaleratu ditu: nagusiei arretarik ez eskaintzea, pertsona nagusien bakardadea, gazteongan ere ematen dena, elkartasun falta… Gizarte pitzatua dugu eta orain argi ikusi dugu. Bakardadearena ikaragarria iruditzen zait; ez naiz norberak hautatutako bakardadeaz ari, baizik eta bakarrik zaudenean zuk hala nahi izan gabe. Oso gogorra da. Bakardadeak izutu egiten nau eta asko idatzi dut bakardadeari buruz. Orain gogorrak izan behar dugu, eta ahultasunei, beldurrei eta halakoei buruz ez dugu askorik hitz egiten. Jende askok gauza bera sentituko du.

Benetako adiskide bat topatzea maitemintzea baino zailagoa dela ere aipatu duzu.
Miraria dela uste dut. Maitasunean beste gauza batzuk sartzen dira, fisikoak, eta interes bat dago. Ez da zori kontua, maitemintzeak bere mekanismoak ditu. Baina adiskidetasuna zuria da, ez dago sexuaren osagaia, maitasuna besterik ez dago. Eta hori lortzea, interesik gabekoa eta baketsua, oso zaila da.

Atsegin izatearen garrantzia nabarmendu nahi izan duzu azken liburu honetan, prestigioa galdu duela iruditzen baitzaizu.
Geure lanean kritika txarrenak egiten zituztenek moderatuagoek baino prestigio handiagoa zuten, bai literaturan eta baita zinema munduan ere. Orokorrean ere desatsegina edo zakarra izateak bat-batean prestigioaren pareko zeozer irabazi zuen eta ez dut ulertzen zergatik. Atsegina izatea erraza da, zeren ez du konpromiso handirik eskatzen. Zakarra izanda errespetua lortzen duzu, jendeak ezer ez esatea erabakitzen duelako.

Gaiztakeria azkartasunarekin lotzeak amorrua ematen omen dizu.
Kritika suntsitzailea egiten duena besteak baino azkarragoa dela dirudi, eta ez da hala. Pertsona lasaiak eta beste pertsonak entzuten dituztenak ez dira besteak baino txotxoloagoak, segur aski alderantziz izango da.

Euskadi Literatura Saria lortu duzu aurten liburu honekin. Sariak segurtasuna eman dizula adierazi duzu elkarrizketaren batean.
Segurtasuna eta lasaitasuna eman dit. Aitortza izatea gozoa da, nik hala hartu dut behintzat. Oso urduri edo amorratuta egonda baino hobeto idazten dut lasaitasunetik. Aitortza jasotzea oso baketsua da, lasai uzten zaitu, eta lasaitasun hori ona da idazten jarraitzeko. Bestela, beste muturrean frustrazioa dago, amorrua, ulertu ezina…

Zinera ere egokituko dute eleberria. Gidoigilea Marina Pares eta zuzendaria David Perez Sañudo izango dira. Ilusioa egingo dizu ala?
Bai, ilusioa egiten dit. Gainera, lantaldea oso ona da. Jakin-min handia daukat. Lasai nago, egingo dutena gustatuko zaidala uste baitut. Aldi berean, pentsatzen dut idazleon helburua ez dela izan behar, inondik inora, zinemaren kontua. Nik ez nuen horretan pentsatzen eta sorpresa izan zen, zeren nire nobelan protagonista bat dago, ez ditu harreman asko, bakarrik bizi da, ez daude elkarrizketa gehiegi… Batzuek pentsa dezakete idazleok gure nobela zinemara egokitzea goreneko mailara heltzea dela. Gure helburua eta erronka narratiba urrunera eramatea da, ahalik eta ondoen, hausnarketak egitea… Bestea polita da, aberasgarria, eta oso pozik nago, baina idazleok ezin dugu idatzi zineman pentsatuz. Horrek ez dauka zentzurik.

Filma egiteko prozesuan zerbaitetan parte hartuko duzu?
Ez, ni ez nago prozesuan. Gidoilariak zalantzaren bat baldin badu, galdetu egiten dit, baina oso gauza zehatzak. Hortik kanpo nago eta nahiago dut hala. Nobela aspalditxo idatzi nuen, gero zirriborroa Seix Barralera bidali nuen, baiezkoa esan zidaten baina urtebete-edo itxaron behar izan nuen argitaratzeko, konfinatuta geratu zen gainera, atera eta urtebetera Euskadi Saria irabazi dut… Hau da, urteak daramatzat nobelarekin eta beste gauza bat idatzi nahiko nuke. Gidoian sartuko banintz, Irune pertsonaia buruan dudala jarraituko nuke eta oztopoa izango litzateke beste gauza bat idazteko. Ez didate eskaini, baina eskaintza jaso izan banu ere, ezezkoa esango nukeen. Bestela urte gehiegi izango ziratekeen gauza berberarekin.